OKUMA SÜRESİ 08:17

Mac OS X ve ls komutu

Finder pek çok açıdan faydalı ve iş gören bir uygulama/özelliktir. Pek çok dosya, sistem icabı hidden yani gizli/görünmez durumdadır.

Amacım, gerçekten fiziksel olarak dosyaların ne durumda olduğunu anlama, yönetme ve yetkilendirme açısından shell / Terminal komutlarının da her kullanıcının işine yarayabileceğini göstermek.

Güncelleme

Yazımı okuyan sevgili N.Burak Yetgin’in haklı ikazı üzerine,

Peki finder varken ls komutunu neden kullanayım?

sorusuna açıklık getirmek istiyorum. Yazıdaki amacım, standart Mac kullanıcısı, bilgisiyarındaki dosyalara gözatarken otomatikman Finder’ı kullanır.

Genelde Windows kullanımından Mac’e geçiş olunca, GUI (Graphical User Interface) alışkanlığımız devam etmektedir. GUI kolay ve rahat bir şeydir fakat genelde arka planda ne olduğundan hiç bir zaman haberimiz olmaz!

Her nekadar karmaşık gibi görünse de, Terminal kullanarak bilgisayara daha fazla hükmetme şansına sahip oluruz!

Directory Almak nedir? Eğer benim gibi Commodore 64’le başladıysanız:

LOAD "$",8

komutunu biliyorsunuzdur! Bu komut disketin içindeki listeyi bize gösteren komuttur. Yani Directoryyi… Windows kullanıcıları genelde My Computer’a tıklar ve folder’ları (dizin’leri) listeler. Pek çok kişinin kullanmadığı Command Prompt (Start > Run > cmd.exe) a çıkarak da aynen directory’i listeleyebilirsiniz:

C:\dir

Linux/Unix işletim sistemlerinde aynı işi yapan ls komutulu bulunmaktadır. Kullanımı:

ls

şeklindedir. Genelde her komuta karşılık gelen bir yardım / açıklama sayfası bulunur. Buna MAN PAGES yani kullanım kılavuzu manual sayfası denir. Eğer komutun ne işe yaradığını bilmiyorsanız bunu anlamak için:

man KOMUT

yaparsınız. yani ls komutunun olaylarını anlamak için:

man ls

yaparsınız. Karşınıza devasa bir açıklama sayfası çıkar. Genelde ben çoğu şeyin nasıl yapıldığını ve kullanıldığını tam anlayamam. Sanırım daha üstün anlama kabiliyeti olan insanlar için tasarlanmış bu yardım sayfaları.

`man ls`

man ls

man sayfalarında space tuşuna basarak yazının devamını görürsünüz. (yani -more- manasında). Çıkmak için Q ve bu metin içinde arama yapmak için /

Eğer bu help dosyasını daha rahat okumak isterseniz,

ya keşke şunu bir text editörle filan açabilsem rahat rahat okusam

derseniz:

cd ~/Desktop
man ls | col -b > ls_help.txt
open ls_help.txt

Böylece pipe yardımıyla, man ls den dönenleri col komutuna geçtik. Bu iki işlemden dönen sonucu da ls_help.txt dosyasına dönüştürdük. Neyse, ls komutuna geri dönüyorum.

Sizinde gördüğünüz gibi, lse ait tonlarca parametre, özellik mevcut. Ben en çok kullandığım bir-iki özelliği sizinle paylaşmak istiyorum. Linux’un türüne göre ls komutu da farklılıklar gösteriyor.

Örneğin pek çok Linux sürümünde directory’i renkli görmek işlemi --color ile gerçekleşirken Mac OS’da durum farklı. (Bilemiyorum belki darwin-kernel için farklı bir BSD olayı olabilir)

Bulunduğunuz dizin (folder/directory) de ne var ne yok görmek için:

ls -al

yazmamız gerekiyor. Bu, adı nokta ile başlayan dosya/dizinleri de gösteren a ve gösterme şekli olarak da en detaylı l yani long format denilen şekilde bilgiyi ekrana yollar.

Bu şekilde listeleme yapınca karşımıza şu tarz bir görüntü çıkar:

rwxrwxrwx@  1  vigo  staff      13780  1 Kas 15:30 TexmateFirefoxSplit.app
drwxr-xr-x  31 vigo  staff       1054 16 Kas 23:13 Trash 
drwxr-xr-x  17 vigo  staff        578 28 Eki 09:33 Vice2.0.6
drwxr-xr-x@  7 vigo  staff        238 23 Eyl 06:02 Warblade Full
-rw-r--r--   1 vigo  staff  166069960 17 Kas 19:34 cf208.mp4
-rwxr-xr-x@  1 vigo  staff        886  9 Kas 22:22 deneme.sh
-rw-r--r--@  1 vigo  staff      61087 16 Kas 23:07 fisherking.jpg
-rw-r--r--@  1 vigo  staff         99 25 Eki 20:26 index.php

İlk blok, yani rwxrwx şeklinde görünen alan file attributes/permissions şeklinde ifade edilir. Yani bir dosya mı? directory (dizin) mi? sahibinin hakları, grubun hakları, diğerlerinin hakları şeklinde bir anlam ifade eder. deneme.sh dosyasının bulunduğu satıra bakılırsa:

-rwxr-xr-x@  1 vigo  staff        886  9 Kas 22:22 deneme.sh

-   : bunun bir standart file (dosya) olduğunu, (ilk karakter)
rwx : bu dosyanın sahibinin (yani owner) read, write ve execute
      (okuma, yazma ve çalıştırma) haklarına sahip olduğunu,
r-x : bağlı bulunduğu grubun read ve execute hakkı olduğunu,
r-x : yine diğer (others) lerinin de read ve execute hakkı olduğunu

gösterir. (-rwxr-xr-x@)

Eğer ilk karakter d ise bu directory (folder yani dizin) olduğu anlamındadır. Başka harfler de görmek mümkün (b, c, l, s, p gibi)

Bu garip harflerden sonra gelen sayısal değer kaç tane link olduğu anlamındadır. Yani eğer bu bir folder olsaydı (d) ve sayı olarak da 3 yazsaydı, buradan şunu anlardık: bu folder altında 3 tane dosya var Keza;

drwxr-xr-x@  7 vigo  staff        238 23 Eyl 06:02 Warblade Full

Baktığımızda, Warblade Fullün bir directory/folder (dizin) olduğunu ve altında 7 adet link (bu dosyada olabilir, folder da) olduğunu görürüz. İçine girince;

vigbookpro:Desktop vigo$ ls -al Warblade\ Full/
total 184 
drwxr-xr-x@  7 vigo  staff    238 23 Eyl 06:02 .
drwx------+ 28 vigo  staff    952 17 Kas 20:02 ..
-rwxrwxrwx@  1 vigo  staff   7205 23 Eyl 00:58 Important new version notes_V1.33_Eng.txt
-rw-r--r--@  1 vigo  staff      0 23 Mar  2008 Warblade Homepage on the net.webloc
drwxr-xr-x@  4 vigo  staff    136 29 Eki 18:45 Warblade.app
-rwxrwxrwx@  1 vigo  staff  75562 23 Eyl 01:01 Warblade_Manual_V1.33_Eng.txt
-rwx------@  1 vigo  staff   1671 22 Mar  2008 license.txt

Dikkat ederseniz total 184 diye bir şey görürsünüz. Keza, ilk iki satırı . ve .. şeklinde görürsünüz. Tek nokta kendisini (Current Path), çift nokta da (..) bir üst path’i yani Parent Path’i ifade eden linklerdir. Dolayısıyla bu path ifadeleri dahil toplam 7 link görünür. (2 path, 5 adet dosya!)

Peki total 184 nereden geldi? Yani benim anladığım burada 184 adet link var! Evet yanlış anlamadınız… Tam 184 adet link var ama nerede? Warblade.app adlı dosyada. Aslında o bir dosya değil. Bir paket. Bir tür sıkışmış zip gibi düşünün ama bir folder gibi içine girebildiğiniz bişi.

Tabi onun içinde de çeşitli paketcikler, dizinler, dosyalar tonla şey var. Bunlar da hesaba girince ilgili dizinimizde toplam 184 adet link bulunmuş oluyor…

Komut satırından bakınca;

ls -al Warblade\ Full/Warblade.app/Contents/Resources/data/music/

gibi giden bir şey görüyorum. Umarım otomatik tamamlama işlemleri için TAB tuşuna basmayı biliyorsunuzdur. Yani yukarıdaki uzun path’i ben elle yazmadım. ls -al yazdıktan sonra W yazdom ve sonra TAB’e bastım, ilgili path bilgileri otomatik geldi. Aynı şekilde TAB’e basa basa ne var ne yok gördüm…

Neyse, link sayısından sonra görülen vigo ve staff kelimeleri, ilgili link’in vigo adlı kullanıcıya ve staff adlı kullanıcı grubuna ait olduğunu ifade ediyor. Bu, tam olarak ilgili dosya ile bişi yapabilecekler vigo adlı kullanıcı ve staff grubuna üye kullanıcılardır anlamına gelir.

Unix user/permission olayları biraz kazık. Bunu; vaktim olursa başka bir zaman detaylı anlatmak istiyorum.

Kullanıcı ve Grup bilgisinden sonra gelen bilgi link’in byte cinsinden büyüklüğünü verir. Yani cf208.mp4 adlı dosya 166069960 bytes büyüklüğündedir.

Bir şey anladınız mı? bende anlamadım. 166,069,960 yani 166milyon byte. Bu kaç K ? yada kaç Megabyte? Bu sayıyı 1024’e bölünce kaç KB olduğunu, sonucu da bir daha 1024’e bölünce kaç MB olduğunu buluruz.

Yani bizi asıl ilgilendiren rakkam yaklaşık olarak: 158.4dür. Yani bu 158.4 Megabytelık bir dosyadır.

Ya bunu anlamak için mühendis mi olmak lazım? İşte bu noktada ls’in -h opsiyonu imdada yetişir. Yani;

ls -alh

Deyince;

 rwxr-xr-x  17 vigo  staff   578B 28 Eki 09:33 Vice2.0.6
drwxr-xr-x@  7 vigo  staff   238B 23 Eyl 06:02 Warblade Full
-rw-r--r--   1 vigo  staff   158M 17 Kas 19:34 cf208.mp4
-rwxr-xr-x@  1 vigo  staff   886B  9 Kas 22:22 deneme.sh
-rw-r--r--@  1 vigo  staff    60K 16 Kas 23:07 fisherking.jpg

Şeklinde bir görüntü gelir. Gördüğünüz gibi 158M olarak dosya boyu yazar. Kiminin yanında B (Bytes) kiminin yanında K (Kilobytes) gibi, en makül ve anlaşılır olanı neyse o yazar.

Son olarak, dosyanın cinsine göre renkli görünmesi durumu vardır. Directory’ler farklı renk, Write Protection (Silinemez/Yazılamaz) olanlar farklı renk, script olan (Executable) text olan farklı renk şeklinde görünür. Bu çok rahat anlaşılan bir durumdur. Bunu sağlamak için de;

ls -alhG

Şeklinde kullanırız. Bunun sonucunda da aşağıdaki gibi rengarek bir görüntü elde ederiz!

Renkli directory çıktısı

Renkli directory çıktısı

Tabi ls’in manual’ini iyice okursanız bu renkleri de nasıl ayarlayabileceğinizi görebilirsiniz. Eğer bu hoşunuza gittiyse ve her Terminal’i açtığınızda ls yapınca yukarıdaki gibi görünmesini istiyorsanız alias kullanımı yapabilirsiniz. Terminalde;

alias ls="ls -alhG"

Yaparsanız artık sizin ls diye çağırdığınız şey otomatikman ls -alhG olarak yorumlanacaktır. Tabi bilgisayarınızı her açtığınızda bunun otomatikman oluşmasını isterseniz iki şekilde yapabilirsiniz;

  • System-Wide denilen, yani makinenizdeki tüm kullanıcıları kapsayan şekilde
  • Sadece kendi / tekil kullanıcıyı kapsayacak şekilde.

Yani sadece ben, vigo adlı user için bu kullanımı aktif etmek istiyorsam, ilgili şeyi; ~/.profile dosyasına, eğer tüm kullanıcıların istifade etmesini istiyorsam; /etc/profile dosyasına bu eklemeyi yapmam lazım.

Tabi /etc/ bölümü sakat yerlerden olduğu için öyle yol geçen hanı gibi önüne gelen her kullanıcı bu dosyada bir değişiklik yapma hakkına sahip değildir. (Tabi siz özel bir durum belirtmediyseniz)

Bu bakımdan, sudo gücünü kullanmanız gerekir. Tek becerebildiğim shell editörü olan nano ile /etc/profile dosyasını açmak için;

sudo nano -w /etc/profile

diyin, karşınıza aşağıdaki gibi bir dosya çıkar;

# System-wide .profile for sh(1)
if [ -x /usr/libexec/path_helper ]; then
    eval `/usr/libexec/path_helper -s`
fi
if [ "${BASH-no}" != "no" ]; then
    [ -r /etc/bashrc ] && . /etc/bashrc
fi

Bu dosyaya aşağıdaki satırı ekleyip kaydedin ve çıkın: + O ve + X

alias ls="ls -alhG"

Terminal’den de çıkın komple kapatın. Şimdi yeniden Terminali açın ve deneyin! Keza belki Windows’dan hatırlarsınız,

dir *.jpg

yapınca bize sonu .jpg olan dosyalar görüntülenir. Aslında burada çaktırmadan Regular Expression olayı kullanılır. Yani bu başı ne olursa olsun, sonu .jpg ile bitsin anlamındadır. Tabi bu tarz Regex (Regular Expression yani Türkçesi sanırım Düzenli İfade oluyor) kullanımların kralı, esası, aslı Linux / Unix sistemlerdir.

Tabiki lsde de babalar gibi her tür Regex numaraları yapabilirsiniz;

ls *.mp[34]

yaptığınızda, extension’ı mp3 ya da mp4 olan dosyalar listelenir. Aynen Windows’da olduğu gibi sadece jpg’leri listelemek için;

ls *.jpg

yapabilirsiniz. Aslında grep kullanarak daha çılgın sorgulamalar da yapmak mümkün. Bu konulara daha sonra girmeyi düşünüyorum.

Update: 29 Şubat 2012, Çarşamba, 11:12 itibariyle

Demekki bu yazıyı yazdığımda çok başlangıç noktasındaymışım. Aslında herşey o kadar anlaşılır ki!